Minął rok od wejścia w życie ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72. poz. 747). Ustawa jest dokumentem. którego jednym z celów było doprecyzowanie procedur, jakie winny być zastosowane przez gminy dla realizacji jednego z najważniejszych ich zadań własnych, którym jest zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków.
Przyjrzyjmy się jak wyrażone w ustawie zadania po roku jej obowiązywania zostały zrealizowane przez gminy. W art. 3 ust. 3 ustawy czytamy "gmina ustala kierunki rozwoju sieci w studium uwarunkowania kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miejscowy m planie zagospodarowania przestrzennego".
Niestety, należy stwierdzić, że nie wszystkie gminy z tego zadania się wywiązały. We wielu gminach nic tylko nie określono kierunków rozwoju sieci, ale nie opracowano aktualnych planów zagospodarowania przestrzennego stanowiącego niezbędną podstawę do ustalania kierunków rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest brak możliwości opracowania przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne wieloletnich planów rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń będących w ich posiadaniu, do czego są zobligowane'.
Plany te, jak mówi ustawa, powinny być zgodne właśnie z kierunkami rozwoju gminy określonymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, oraz miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. leli brak tworzy zatem sytuację patową, która rodzi kolejne konsekwencje.
Z art. 21 ust. 3 ustawy wynika również, że postanowienia dotyczące rozwoju urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych winny znaleźć swoje odzwierciedlenie w wydawanym przez gminę przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu zezwoleniu na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzenia ścieków.
Formułując wniosek taryfowy przedsiębiorstwo winno ustalić niezbędne przychody i uwzględnić koszty wynikające z planowanych wydatków inwestycyjnych wynikających z wieloletnich planów rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych.
Aktualny plan wieloletni winien być dołączony wraz z kalkulacją. Zarząd gminy (dziś prezydent, burmistrz, wójt) sprawdza czy taryfy i plan zostały opracowane zgodnie z ustawą.
Konsekwentnie traktując zapis ustawowy, brak ustalonych przez gminę kierunków rozwoju i aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego, uniemożliwia przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu prawidłowe opracowanie wniosku o zatwierdzenie taryf.
Życie jednak nie znosi próżni. W praktyce sporządzane są wnioski taryfowe przedkładane radom gminy, które to w zdecydowanej większości wykazując się odpowiedzialnością za prawidłowe działanie przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, wnioski takie zatwierdzają. Odnotowujemy jednak w kraju również sytuacje paradoksalne, gdzie rada gminy, która nie zrealizowała swojego obowiązku w przedmiocie ustalenia kierunków rozwoju sieci odmawia zatwierdzenia taryfy wobec nie przedłożenia przez przedsiębiorstwo wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych lub kanalizacyjnych.
Występują w praktyce także przypadki odmowy przez radę gminy zatwierdzenia taryf z powodu nieposiadania przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne aktualnego (zatwierdzonego) wieloletniego planu rozwoju, mimo że przedsiębiorstwo taki złożyło, a którego gmina nie zdążyła zatwierdzić.
W tych przypadkach skutki zaniechania wykonania swojego obowiązku gmina usiłuje przenieść na przedsiębiorstwo. Skutki lego nie tylko poniesie przedsiębiorstwo, ile przede wszystkim społeczeństwo, które pozbawione zostaje możliwości otrzymania usług na właściwym poziomie.
Brak zatwierdzonej taryfy na uzasadnionym poziomie, uniemożliwia przedsiębiorstwu prawidłową realizację jego zadań, takie działanie gminy uznać należy za sprzeczne z interesem społeczeństwa, na rzecz, którego gmina winna realizować swoje zadania własne.
Wspomnieć przy tym należy także o roli, jaką gmina spełnia wobec przedsiębiorstwa będąc najczęściej jego właścicielem. Podejmując uchwały naruszające równowagę ekonomiczną przedsiębiorstwa gmina działa na niekorzyść swojej spółki naruszając w ten sposób jedną z fundamentalnych zasad kodeksu spółek handlowych.
Na stosowaną taktykę w zakresie podejmowania uchwal przez, rady gminy oraz decyzje wójtów (prezydentów, burmistrzów) maja często wpływ podejmowane zobowiązania przedwyborcze o zamrożeniu opłat za wodę i ścieki, a nawet ich obniżaniu. Te zobowiązania mające na celu pozyskanie wyborców nie były najczęściej poparte jakąkolwiek analizą ekonomiczną. Nie uwzględniały one zmienności czynników leżących poza przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym. takich jak: coroczny wzrost opłat za korzystanie ze środowiska, wzrost cen energii, paliw, inflacja, a nawet wzrósł podatków od nieruchomości rosnących w związku z przyrostem majątku przedsiębiorstwa, a które to czynniki znajdują odbicie w uzasadnionych kosztach przedsiębiorstwa.
By nie narazić się wyborcom, niektóre gminy stosują również inne uniki, podejmują "uchwały o niepodejmowaniu uchwały zatwierdzającej taryfę". Podjęcie tego typu uchwały oznacza po prostu, że gmina nie podjęła uchwały zatwierdzającej taryfę i skutkiem tego po upływie 70 dni od daty złożenia wniosku taryfowego wchodzą w życie opłaty w wysokości określonej we wniosku przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Wówczas jednak rada gminy na komfort, bo o opłatach nie ona decydowała. Swoją troskę o interesy mieszkańców gmina może wyrazić w formach prawem przewidzianych np. poprzez podjęcie uchwały o dopłacie dla jednej, wybranych lub wszystkich grup odbiorców usług.
W skali kraju można odnotować pojedyncze przypadki wykorzystania przez gminy tej możliwości. Gminy również niechętnie korzystają z obniżenia kosztów przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych poprze rezygnację lub obniżenie podatku od nieruchomości, które przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne płacą nie tylko od gruntów i budynków, ale również od urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych uznanych w ustawie jako budowle, od których wartości płaci się 2% podatek.
Według ankiety przeprowadzonej przez Izbę Gospodarczą "Wodociągi Polskie" na 244 zankietyzowanych przedsiębiorstw, gminy zmniejszyły podatek w 80 przypadkach, a zaledwie w 14 przypadkach dokonały całkowitego zwolnienia z podatku od nieruchomości.
Podkreślić przy tym należy, że w praktyce nie zwalnia się z tego podatku nawet oczyszczalni ścieków, często wybudowanych z kredytów. W tym przypadku przedsiębiorstwa obciążane są zarówno spłatami kredytu jak i podatkami od nieruchomości, a przecież budowa oczyszczalni to także zadanie własne gminy.
Na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków wymagane jest uzyskanie zezwolenia wydanego przez wójta (prezydenta miasta, burmistrza) w drodze decyzji. Zezwolenie takie winny uzyskać przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne z wyjątkiem gminnych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, prowadzących na obszarze własnej gminy działalność. Przedsiębiorstwa zobowiązane były do złożenia wniosku o zwolnienie w terminie 6 miesięcy od wejścia wżycie ustawy tj. do 14 lipca 2002 r.
Wójt (prezydent miasta, burmistrz) zostali zobowiązani ustawą do wydania decyzji w sprawie zezwolenia w terminie l roku od wejścia w życie ustawy tj. do 14 stycznia 2003 r.
Pomimo upływu terminu wiele firm wodociągowo-kanalizacyjnych w Polsce takich zezwoleń jeszcze nie otrzymało. Podobnie sytuacja przedstawia się z regulaminami dostarczania wody i odprowadzania ścieków.
Regulaminy obowiązane są posiadać wszystkie przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne, w tym również gminne jednostki organizacyjne, co wynika jednoznacznie z definicji zawartej w art. 2 ust. 4 ustawy.
Rady gmin obowiązane były do uchwalenia regulaminów w terminie 9 miesięcy od wejścia w życie ustawy, który minął 14 października 2002 r.

Według informacji posiadanych przez Izbę Gospodarczą "Wodociągi Polskie" wiele gmin tego obowiązku nie wykonało, co dotyczy w szczególności gmin, gdzie działalność zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków realizowana jest przez gminne jednostki organizacyjne.
Odnosząc się do oceny realizacji przez gminy ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, zasadnie formułowana jest wątpliwość czy wszystkie gminy rzeczywiście mają świadomość, że realizują zadania własne.

Józef Wiśniewski